Prahistorio de Poloj

ekde la prahindeŭropanoj ĝis la reĝoj Mieszko I kaj Bolesław Chrobry

 

(H.-D. Quednau)

 

33 % de la nuna loĝantaro de Eŭropo estas Slavoj – pli ol anoj de la ĝermana kaj la romanida lingvogrupoj.

 

Ĉi-tie vi vidas la ŝtatoj, kies oficiala lingvo estas unu el la slavaj lingvoj – de la okcidentslava branĉo en helverde, de la orientslava branĉo mezverde kaj de la sudslava branĉo malhelverde kolorigitaj.

La deveno de la nomo ne estas certa. Kelkaj supozas, ke ĝi venas de la vorto „slowo“ = vorto, aliaj kredas, ke ĝia radiko estas la vorto „sláwa“ = gloro, kaj ekzistas ankaŭ pluaj hipotezoj. Parenteze – la du vortoj slowo kaj sláwa venas de la sama hindeŭropa radiko kun la signifo „aŭdi“.

La simileco inter la diversaj slavaj lingvoj estas multe pli granda ol ekz. inter la ĝermanaj kaj romanidaj lingvoj.

Ĝis la tempo de la popolmigrado ekzistis tre malmultaj mencioj pri ili – la unua estas de Tacitus, kiu menciis ilin per la nomo „Venethi“.

 

De kie ili venas? – Ili apartenas al la hindeŭropa lingvobranĉo, al kiu hodiaŭ apartenas la granda plimulto de la lingvoj parolataj en Eŭropo. Tamen inter la sciencistoj estas konkordo, ke ili ne estis la unuaj loĝantoj de Eŭropo, kaj al meza kaj okcidenta Eŭropo venis nur en la neolitika epoko (la pli juna parto de la ŝtona epoko, dum kiu oni uzis jam agrikulturon), pli precize: ili venis de la oriento. Sed kun tiu konstato jam finiĝas la konkordo inter la sciencistoj – pri la ekzakta situo de la prapatrio de la hindeŭropanoj oni ankoraŭ disputas.

 

Mi tamen volas prezenti al vi la teorion, kiu hodiaŭ trovis la agnoskon de la plimulto de la koncernataj sciencistoj (lingvistoj kaj arkeologoj) – teorio evoluigita en 1956 de la litov-usona arkeologino Marija Gimbutas – la tiel-nomata kurgán-hipotezo.

 

Ŝi supozas, ke la prahejmlando de la hindeŭropanoj estas norde de la Nigra Maro kaj la Kaspia Maro. En la centro de tiu arealo estas la riveroj Don kaj Wolga.

La karakterizaj arkeologiaj ŝpuroj de tiu pra-popolo estas la kurganoj – specimenon vi vidas ĉi-tie:

 

Ili estas grandaj tumuloj (tombo-montetoj), en kiuj estis tombigitaj precipe la nobeloj. Do – Gimbutas supozas, ke la konstruantoj de la kurganoj estis la praaj hindeŭropanoj.

 

Norde de la kurgan-popolo troviĝis tiam la praparolantoj de la urala lingvobranĉo, al kiu apartenas ekz. la hungara, la finna kaj la estona. Fakte la lingvistoj trovis komunaĵojn inter la praa hindeŭropa kaj la praa urala branĉoj, kiujn oni ne povas interpreti kiel nura transpreno de unu lingvo al la alia, sed kiu supozigas, ke ambaŭ lingvobranĉoj havas komunan praulon, kiun oni parolis en la orianta Eŭropo aŭ okcidenta Siberio – longe antaŭ la neolitiko. Tiu lingva parenceco forte subtenas la kurgan-teorion.

La kurgananoj jam konis la agrikulturon kaj spertis precipe pri bredado de brutoj. Precipe ili ŝatis la ĉevalon, kiu estis ĉe ili sankta besto. Ilia socia strukturo estis patriarka, kun disdivido inter nobeloj kaj ne-nobelaj liberaj viroj.

 

Dum la 5a jarmilo antaŭ Kristo okazis en la regiono klimata ŝanĝo, kiu kondukis al malhumidiĝo kaj dezertiĝo de la tero. Pro tio la hindeŭropanoj serĉis novan vivarealon kaj disvastiĝis en pluraj ondoj okcidentan kaj ankaŭ suden (al Hindio). Ĉi-tie estas ilia origina hejmlando montrata la unua ondo al centra Eŭropa

 

kaj ĉi-tie la postaj ondoj – la disvastiĝo al Hindio ne estas montrata.

 

Supozeble la antaŭ-hindeŭropaj loĝantoj de tiu regiono havis tute alian kulturon – oni eĉ supozas, ke ilia soci-sistemo estis matriarkala. Do okazis kunfrapiĝo de tre diversaj kuturoj kun malsamaj mondkonceptoj. Tamen la du kulturoj intermiksiĝis, kvankam kun pli granda influo de la hindeŭropa branĉo, precipe venkis la hindeŭropa lingvo. Sed oni rekonas en la diversaj postaj hindeŭropaj lingvoj konsiderindan parton de ne-hindeŭropa influo. Ankaŭ  en la religio oni vidas tiun kunfandiĝon: Ofte ekzistas 2 grupoj de dioj: Tiuj de la ĉielo (en la helena kulturo la olimpikaj dioj) - verŝajne  hereditaj de la kurgan-popolo, kaj tiuj de la tero, responsa pri la fertileco kaj bona rikolto (en la helena la ĥtonaj dioj) – verŝajne devenaj de la eŭropa antaŭ-hindeŭropa praloĝantaro.

 

La efiko de la intermiksiĝo de la kurgan-popolo kun la praloĝantaro estis la estiĝo de diversaj kuturoj, kiujn oni povas arkeologie distingi.

Aparte interesa por ni estas la kulturo, kies arealo – inter la riveroj Elbe/Łaba kaj Wisła - estas sube viole kolorigita.

Tiu estas la luzacia kulturo, kies plej bone konservita restaĵo troviĝas en norda Pollando, en Biskupin – ĉi-tie vi vidas rekonstruitan domaron:

 

Ĉar la arealo de tiu kulturo troviĝas tie, kie poste vivis slavoj, multaj arkeologoj supozas, ke ĝi estas la pra-slava kulturo. Kvankam tio ne estas certa, oni tamen povas supozi, ke la luzacia kulturo havis konsiderindan rolon en la etnogenezo de la slavoj.

 

Tiu etnogenezo disvolviĝis in la arbaroj inter la Balta Maro kaj la stepoj norde de la Nigra Maro:

           

 

Plej proksimaj al ili estis la popoloj de la balta lingvogrupo, kiu ŝrumpis de antaŭa grandega arealo ĝis kiam hodiaŭ restis nur la litovoj kaj latvoj. Tre antikvajn rilatojn oni trovas ankaŭ kun la ĝermanoj kaj la irananoj.

Ekde la lasta jarcento antaŭ Kristo la ĝermanoj disvastiĝis, inter alie al norda Pollando (la Gotoj), al la regiono de Elbe/Łaba ĝis oriente de la Odra (ekz. Vandaloj en Silezio) kaj al Bohemio, Moravio (Markomanoj) kaj finfine eĉ Slovakio. Sed poste granda parto de ili formigris por konkeri partojn de la Romia imperio, kaj en la nun maldense loĝatajn regionojn sekvis slavoj (ekde la 5a jarcento). La restoj de la tie loĝantaj ĝermanoj asimiliĝis, do estis slavigitaj.

 

Ĉi-tie vi vidas la disvastiĝon de la slavoj en la 8-a jarcento. (Sude ili disvastiĝis ĝis Greklando – Atiko kaj eĉ Peleponezo – grupon oni eĉ setligis en Anatolio.)

kaj ĉi-tie vi vidas la arealojn de la diversaj okcident-slavaj triboj

                      

Tamen oni devas rimarki, ke la slavaj lingvoj aŭ pli bone dialektoj estis tiutempe ankoraŭ tiom similaj, ke la famaj misiistoj Kyrillos kaj Methodios, kiuj venis de Thessaloniki ĉe la egea maro, havis neniun problemon komuniki kun la slavoj en la grand-moravia regno. Ilia traduko de la biblio al la slava lingvo, kiun ili komencis en 863, estis komprenata de ĉiuj tiamaj slavoj. La lingvon de tiu traduko oni nomas hodiaŭ eklezi-slava.

La Elbe/Łaba restis lingvo-limo inter slava kaj germana ĝis 1150, kvankam politike la regiono ĝis la Odra (kaj ankaŭ Bohemio) apartenis al la germana imperio.

 

Ĉi-tie vi vidas la tribojn, kiuj poste kunfandiĝis al la pola popolo. La nomon ricevis la popolo de la tribo Polanoj – ĉirkaŭ kiuj la estiĝanta pola popolo kristaliĝis. La nomo Polanoj venas de la radiko pol = kampo.


En tiu tempo estis ankoraŭ tute ne antaŭvideble, ke de la diversaj okcidentslavaj triboj formiĝos poste 3 popoloj: la poloj, la ĉeĥoj kaj la slovakoj, kaj kiu tribo iros al kiu popolo.

La vislanoj en la krakova regiono unue apartenis al la grand-moravia regno, poste iam al Pollando, iam al Bohemio.  La silezianoj unue apartenis al Pollando, pli poste al Bohemio, de kiu ĝin forrabis en la 18-a jarcento Frederiko la Dua de Prusio.

Origine la polaj triboj estis kompreneble politeistoj, Ilia ĉefa dio estis la kvarkapa Świętowit. Sed por havi iun rolon en Eŭropo kaj eviti la perfortan kristanigon fare de najbaraj landoj, kiu nepre rezultigus perdon de la memstareco, la pola reĝo Mieszko I – el la dinastio de la Piastoj - akceptis la bapton en la jaro 966, unu jaro post la surtroniĝo, kaj liaj subuloj devis sekvi. Estis grave, ke li baptigis sin laŭ la latina rito – ne laŭ la bizanca. Tiamaniere Pollando fariĝis parto de la okcidenta mondo – male ekzemple al Ruslando kaj Ukrainio.

Tuj estis instalita biskopejo en Poznań, senpere sub la papo, do ne dependa de iu germana arkbiskopo.

 Mieszko estis ankaŭ la pola reĝo, kiu regajnis la krakovan regionon de Bohemio.

Lia posteulo – Bolesław Chrobry (la brava) fondis biskopejojn en Gniezno, Kraków, Wrocław kaj Kolobrzeg.

Tiutempe ja ekzistis la pola kaj la bohemia regno, tamen ankoraŭ ne 2 diversaj kaj bone distingeblaj popoloj pola kaj ĉeĥa. Pro tio okazis provoj unuigi la 2 regnojn por krei unu grandan ŝtaton. Unue tion provis Bolesław Chrobry. Tamen li ne sukcesis, ĉar la germana imperiestro nepre volis eviti, ke tiom granda ŝtato ekestu en lia najbareco. Rezultis 16-jara milito, post kiu Bolesław devis rezigni pri sia plano. Pli poste, kiam Pollando havis malfortan reĝon, provis unuigi la du regnojn la reĝo de Bohemio. Denove intervenis la germana imperiestro kaj ĉi-foje alianciĝis kun la pola reĝo.

Post la definitiva establo de du apartaj landoj – Pollando kaj Bohemio, ekestis la legendo pri 2 prapatroj de la du popoloj, nomitaj Lech kaj Ĉech, ĉi-tie montrataj sur mezepoka bildo.

 

Por fini ankoraŭ kelkaj vortoj pri tiuj okcident-slavoj, kiuj vivis plej okcidente kaj fariĝis nek poloj nek ĉeĥoj nek slovakoj. Kiel jam dirite, la lingvolimo inter la germana kaj la slava resis ĉe la rivero Elbe/Łaba ĝis proksimume 1150. Poste iom post iom disvastiĝis la germana ĝis trans la Odro al Silezio, Pomeranio kaj Mazurio. Tamen ĝis hodiaŭ restis slav­parolantoj en orienta Germanio – la soraboj, kiuj loĝas ĉirkaŭ la urboj Bautzen (Saksonio) kaj Cottbus (Brandenburgio). Sube vi vidas dulingvan strat-indikilon (germana/malsupra soraba) en Brandenburgio

 

 

Rimarko: Ĉiuj bildoj de tiu-ĉi prelego estas prenitaj de la vikipedio (germana, pola kaj angla)